Những trang sách xưa

Nhân mùa Vu Lan, mời các bác cùng đọc lại một số trích đoạn trong Luân Lý Giáo Khoa Thư- lớp sơ đẳng.

Bổn phận phải đi học
Sự học rất có ích lợi. Có học thì mới biết đọc, biết viết, biết tính toán, biết suy nghĩ phải trái. Có học thì trí tuệ mới mở mang, phẩm giá mới cao lên được. Những người không có học, thì dẫu làm nên chức phận gì, có nhiều của đến đâu, cũng vẫn là người thô lỗ chưa ra người có tư cách hoàn toàn.

Công bình
Không phạm đến tính mệnh, của cải, danh giá, sự tự do và sự tín ngưỡng của người ta, tức là công bình.

Đối với người ta, đã có bụng công bình, thì ai cũng như ai. Bất cứ là người đồng tông hay dị chủng, cũng không có cái gì là phân biệt, mà cũng không dám làm cho chuyển được cái bụng ngay lành của mình. Vậy trước khi làm việc gì, ta phải xét xem, việc ấy có hại đến ai không. Bất cứ việc gì, ta cũng phải lấy sự công bình làm cốt.

Trọng cái tính mệnh của người ta
Trọng cái tính mệnh của người ta, là đừng có làm điều gì phạm đến thân thể và quyền tự do của người ta. Người ta ở đời, không có gì trọng bằng cái tính mệnh, hễ phạm đến, là một tội đại ác.

Không những là giết người mới có tội, cậy quyền cậy thế mà hà hiếp người ta, làm mất cái quyền tự do của người ta, cũng là một điều trái với lẽ công bình, người có lương tâm không ai làm.

Lòng nhân ái
Các anh đã hiểu rõ những lẽ công bằng, nghĩa là phải trọng tính mệnh, của cải, danh giá của người ta. Nhưng đó chỉ là giữ không làm điều ác mà thôi. Như thế vẫn chưa đủ bổn phận làm người. Phải có lòng nhân ái nữa mới được.

Nhân ái là lòng từ thiện, thương người đói khát, giúp người hoạn nạn. Có lòng nhân ái, thì mới làm những việc như bố thí, cứu giúp kẻ nghèo khổ, mới biết thân yêu mọi người và quên mình mà làm điều thiện.

Việc bố thí cần phải tự nhiên, không cầu kỳ, không khoe khoang, mà có phần thiệt thòi cho mình thì mới quý.

Nghĩa đồng bào
Nghĩa đồng bào khiến ta phải thương yêu mọi người như là thương yêu anh em ruột. Bao giờ ta cũng sẵn lòng giúp đỡ mọi người, để người ta làm trọn cái nghĩa vụ ở đời. Ta phải dạy bảo những người ngu dốt, khuyên người làm điều lành, răn người làm điều ác. Ta nên che chở cho những người bị điều oan ức và bênh vực những kẻ hèn yếu. Ta phải ăn ở thế nào cho đứa con mồ côi có thể coi ta như cha, người đàn bà goá coi ta như ân nhân. Ta làm mắt cho kẻ mù, làm chân cho kẻ què, làm tai cho kẻ điếc.

Lòng thí xả
Lẽ công bằng chỉ bắt mình không được phạm đến tính mệnh người ta, chớ lòng nhân ái thì có thể khiến mình phải bỏ thân mà cứu người. Không nói gì những người vì tình thân ái, hoặc vì tình cốt nhục, như cha mẹ nuôi con, hay là anh em, chị em nuôi nhau, ta thường trông thấy nhiều kẻ chỉ vì chút lòng nhân ái mà chịu xả thân để cứu người: nào những kẻ đầy tớ chịu cực khổ mà theo thầy trong lúc gian nan, những bậc trung thần nghĩa sĩ chịu khó bỏ mình mà cứu chúa; nào những kẻ nhảy liều xuống nước mà vớt người chết đuối, hoặc xông vào đám lửa mà cứu người bị cháy. Xem như thế thì lòng nhân ái đáng quý biết là bao nhiêu!

Đến những việc hằng ngày ta vẫn làm gì, nếu không có chút lòng thí xả, thì sao cho xứng đáng với nghĩa vụ mình, như ông thầy đi dạy học, không quản công lao khó nhọc; người làm thầy thuốc đi chữa những bệnh truyền nhiễm, không sợ lây; người làm lính đi đánh giặc, liều sống chết ở chỗ chiến trường để giữ lấy nước nhà, những người ấy đều vì lòng nhân ái mà ra sức kàm việc nghĩa vụ.

Ta nên thương loài vật
Những loài vật đã giúp việc cho ta mà ta phải thương xót, là cái nghĩa vụ của ta. Nhưng đối với các loài cầm thú khác, ta cũng nên có lònh nhân ái mới phải đạo làm người. Cầm thú tuy là giống không biết thiện ác và phải trái như người, nhưng nó cũng biết đau, biết khổ như mình. Vì ta cần dùng làm đồ ăn, cho nên mới phải làm thịt con gà, con chim, hoặc con dê, con lợn. Nhưng khi làm thịt, phải giết cho nó chết ngay, đừng làm nó đau đớn, khổ sở. Ta thấy có người làm thịt con chim, để sống mà vặt lông, hay làm thịt lợn, thì trói buộc cả ngày, thật là dã man lắm.

(Luân Lý Giáo Khoa Thư- lớp sơ đẳng- Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Ngọc, Đặng Đình Phúc, Đỗ Thận. Tái bản theo bản in từ năm 1938-1948 của Nha Học chính Đông Pháp. Nxb Trẻ, 2007)