Nghĩa Trang Dưỡng Trí Viện Biên Hòa

Từ khi nhận được bài Bác sĩ Nguyễn Văn Hoài, Người thầy thuốc hiến trọn đời mình cho một hạng người bạc phước của Nguiễn Ngu Í (bài đăng trên Bách Khoa số 149, năm thứ 7 – ngày 15-3-63) do anh Đinh Thanh Nguyện gởi tặng, tôi nảy ra ý định đi viếng mộ Bác sĩ (1898 – 28/5/1953) tại nghĩa trang Dưỡng Trí Viện Biên Hòa.

(Hình: Internet)

Theo tài liệu, nghĩa trang này có mặt cùng lúc với sự ra đời của Dưỡng Trí Viện. Nếu quả thế thì tới nay nó đã gần trăm tuổi, vì Dưỡng Trí Viện Biên Hòa được khởi công xây dựng từ tháng 3 năm 1915.

Thuở bé tôi có nhiều lần theo các bạn học vào Dưỡng Trí Viện chơi vì cha mẹ các bạn là công chức trong bệnh viện nên “được” sống luôn trong khu cư xá. Dưỡng Trí Viện trong ký ức nhỏ nhoi của tôi là một khuôn viên rộng mênh mông với các trại bệnh là những “tòa nhà” khang trang nằm biệt lập từng dãy, phân cách bằng những lối đi trồng nhiều hoa dọc hai bên lối đi. Giữa những dãy nhà lại còn có dòng suối trong vắt uốn quanh. Những cây cầu nho nhỏ bắc qua, tất nhiên cũng dễ thương như con suối. Hồi ấy trong Dưỡng Trí Viện người ta trồng rất nhiều hoa, đủ các loại với mọi màu sắc sặc sỡ, hay đó là một liệu pháp giúp bệnh nhân tĩnh dưỡng tâm thần? Ngoài những ô vuông tràn ngập hoa hồng hoặc hoa dong riềng đủ màu với lũ hoa móng tay làm viền, điểm đặc biệt khác của Dưỡng Trí Viện là hoa ti-gôn. Từ hai cây bã đậu cổ thụ gần cổng ra vào phủ đầy loại hoa “tim vỡ” cho đến những tòa nhà phía trong cất theo kiến trúc Pháp cổ kính phủ đầy dây ti-gôn, từ mái ngói rêu phong đổ xuống những thác hoa nhỏ li ti màu hồng trên nền lá xanh.

Tuy thế tôi chưa từng đặt chân đến nghĩa trang, chỉ nghe nói nó nằm phía sau bệnh viện. Đây là nơi an táng những người quá vãng gồm các công chức bệnh viện và hàng ngàn bệnh nhân không gia đình. Bác sĩ Tô Dương Hiệp (1935-1973) – trưởng nam của nhà văn Bình Nguyên Lộc – cũng an nghỉ nơi này. Ông là giám đốc Dưỡng Trí Viện BH từ năm 1972 và qua đời một năm sau đó vì bịnh ung thư.

Tìm hiểu thêm về những mảnh đời không gia đình trong Dưỡng Trí Viện Biên Hòa, tôi đọc được đoạn trích trong bút ký Thế giới người điên của Võ Đắc Danh:

Bác sĩ Khanh kể rằng, trong những dịp tết, bệnh viện tổ chức xe đưa những bệnh nhân bình ổn về đòan tựu gia đình. Căn cứ vào địa chỉ trong hồ sơ và sự hướng dẫn của bệnh nhân mà xe đưa đến. Nhưng hỡi ơi ! khi đến nơi thì gặp phải những ánh mắt từ chối lạnh lùng của người nhà, rằng đây không phải là người thân của tôi, hoặc nhà nầy đã sang cho chủ khác. Khi bệnh nhân gọi tên người thân thì họ cho rằng đó là do người điên ngộ nhận. Khi công an địa phương xác nhận và can thiệp thì bệnh nhân mới được bước vào nhà trong sự ghẻ lạnh của người thân.

Khi tâm trí bệnh nhân bình ổn thì người nhà phải nhận. Đó là quy định của pháp luật. Và khi bệnh nhân tái phát thì bệnh viện phải cho nhập viện. Đó cũng là quy định của pháp luật. Nhưng có một quy luật tất yếu đối với bệnh tâm thần là khi họ không tìm thấy sự chia sẻ tình cảm hoặc bị ngược đãi thì bệnh tái phát. Đó chính là lý do mà bệnh nhân sau một thời gian hồi gia rồi cũng phải quay lại, chọn bệnh viện làm nhà, chọn thầy thuốc làm người thân.

(…)

Chưa có con số thống kê chính xác nhưng ở khoa nào cũng có vài ba chục mảnh đời cô độc, bị bỏ rơi như thế. Họ lặng lẽ sống và lặng lẽ chết, có một mảnh đất phía sau bệnh viện dành riêng cho họ.

Chúng tôi gặp anh Nguyễn Hùng Hiệp, người quản lý nhà xác của bệnh viện suốt hai chục năm qua. Công việc của anh là trực chờ khi tử thần cướp lấy sinh mạng của bệnh nhân thì anh sẽ làm công việc tiếp theo là tiễn họ vào lòng đất. Hỏi trong hai chục năm qua, anh đã giúp cho bao nhiêu bệnh nhân có mồ yên mả đẹp, anh nói hàng trăm, làm sao nhớ nổi. Hiệp nghiệm ra một điều khác lạ trong công việc của mình rằng, nó đơn điệu và buồn hơn nhân viên mai táng ở các công ty. Các công ty mai táng gởi vào lòng đất đủ mọi thành phần, vô cùng phong phú, từ quan chức đến thường dân, từ học giả đến một tên lưu manh, trộm cướp, lại có tang lễ rình rang, có những dòng người đưa tiễn. Còn anh, chỉ lặng lẽ một mình anh với người chết, mà người chết chỉ một thành phần duy nhất: người điên. Cứ sau 24 giờ ngồi canh xác chết, không ai đến nhận thì Hiệp đưa vào hòm, rồi lặng lẽ đào huyệt, nhờ một bệnh nhân gần nhất tiếp khiêng một đầu hòm đưa vào lòng đất. Anh nói nhiều khi buồn lắm, tiễn một kiếp người mà không có lấy một nén nhang. Cái chết của người điên là như thế. Rồi Hiệp lật sổ tử đọc cho tôi ghi vài con số, những con số ngẫu nhiên trong cuốn sổ nhàu nát, ngã màu: Năm 1983 chết 101 người nhưng chỉ có sáu người được thân nhân nhận xác; năm 1984 chết 150 người nhưng chỉ có 13 người được thân nhân nhận xác. Tôi bảo Hiệp thôi đừng đọc nữa, tôi không muốn nghe những con số đầy ta thán chuyện nhân tình. Hiệp nói nghĩa trang gần bốn hécta nhưng đã chật hết rồi, bây giờ phải chèn kẽ để mà chôn.

Do bận việc, mãi đầu tháng 9/2013 vừa qua tôi mới thu xếp đi được. Đến cổng bệnh viện, khi cho ông bảo vệ bệnh viện biết ý định của mình và có ý nhờ ông chỉ đường, tôi bị bất ngờ khi ông cho biết các ngôi mộ đã được bốc dời đi nghĩa trang thành phố Biên Hòa cả tháng nay rồi.

Ông bảo vệ dẫn tôi đi tới cuối tường rào, vòng qua bãi cỏ hoang phía sau Phân Viện Giám Định Pháp Y Tâm Thần. Ông ta chỉ tay ra xa, nơi có cánh cổng cũ kỹ bằng tôn để mở: “Cứ vô đó mà tìm!” Rồi ông ngược ra cổng chính, bỏ lại mình tôi nơi mảnh đất hoang vu với những ngôi mộ đang được bốc dở dang.

Tôi làm gan bước qua cánh cổng tôn ọp ẹp và nhìn thấy cảnh này. Thế là tiêu tan niềm hy vọng!

.

Ngày nay Dưỡng Trí Viện Biên Hòa đã mất tên. Người ta gọi nó là “Bệnh viện Tâm Thần”. Hoa lá ở những vuông sân và ven lối đi cũng đã hết vì không còn ai chăm sóc. Chắc người ta nghĩ cảnh thiên nhiên là một cái gì xa xỉ hay thừa thãi với bệnh nhân. Dòng suối trong vắt cũng đã chết từ lâu vì ô nhiễm do hứng chịu nước thải, rác rưởi từ khu dân cư lân cận. Những cây cầu dễ thương ngày xưa không còn là nơi dừng chân thưởng thức cảnh thiên nhiên, ngược lại khách bộ hành phải rảo bước thật nhanh để tránh bầu không khí hết sức khó chịu. Ngay cả những khu điều trị, các trại bệnh ngày xưa với thác hoa ti-gôn đổ xuống nay còn trơ lại chấn song nhìn giống… ngục thất.

Hình dưới đây là một trại bệnh trong Dưỡng Trí Viện. Những bệnh nhân này sẽ không được gởi xác thân lại bệnh viện vì nghĩa trang giờ không còn nữa.

Tôi nhìn thấy “nắng vỡ” (chữ của Chị Cam Li) vụn trên vách tường.